• 16.03.2023
  • 19081 defa okundu

13 Mart 2023. Dünyanın dört bir yanında sürgündeki Uygur Türkleri 1933’te Uygurların celladı Han Nazisi General Şeng Si Sey işgal ve ölüm çetesi tarafından trajik bir şekilde başı kesilerek şehit edilen ünlü Uygur şairi Abdulhaluk Uygur’un ölümünün 90. yıldönümünde merhumu çeşitli etkinlikler düzenleyerek dualarla andılar.

Abdulhaluk Uygur, 9 Şubat 1901’de İdikut Uygur Devletinin başkenti (848-1369 yılları arası) Turfan’da doğdu. Abdulhaluk Uygur, iyi eğitimli bir ailenin çocuğuydu. Okuma yazmayı daha 5 yaşında annesinden öğrendi. 12 yaşında bir dini okula (medreseye) devam etti ve burada Arap ve Fars dillerini öğrendi, klasik şairlerin eserlerini okuyarak kendisini geliştirdi.

1916’da dedesi Mecit Hacı ile ticaret için Rusya’ya gitti ve Rusça öğrenme fırsatı buldu. Turfan’a döndükten sonra bir Çin okuluna devam etti. Burada klasik ve çağdaş Çince öğrendi. Çin hakkında ilk bilgileri burada öğrendi. Hayatının bu dönüm noktasında cehalet ve esaretten kurtulmak için halkın aydınlatılmasının şart olduğunu gördü. Halkını eğitim ve öğretim yolu ile bu karanlıktan kurtarmak için bir eğitim seferberliği başlattı.

1923’te Abdulhaluk Uygur, Doğu Türkistan’ın önemli cemaat önderlerinden olan, 1930’lu yıllardaki bağımsızlık harekatının Turfan lı öncüsü ve lideri Maksut Muhiti ile birlikte Rusya’ya ikinci kez gitti. Bu ülkede kaldığı 3 yılda modern Rus okullarında öğrenim gördü ve gözlemlerde bulundu, düşünce alt yapısını geliştirmeye çalıştı. Bu dönemde ünlü Rus şair ve yazarları Puşkin, Tolstoy ve Gorki’nin eserlerini okuma fırsatı buldu. Rus Ekim Devrimi ve yeni siyasi durum onu çok etkiledi.

1926’da Rusya’dan döndükten sonra “Yeni Eğitim – Usulü Cedit” olarak bilinen modern okullar açarak bölgesinde yeni eğitim reformunu başlattı. Küçük bir matbaa ve yayınevi kurdu. Gazete, dergi ve küçük kitaplar (risaleler) basarak halka dağıttı.

Abdulhaluk Uygur’un bu eğitim ve aydınlanma faaliyetleri Urumçi’deki sözde askeri vali Çinli savaş ağası Sheng’e casuslarınca rapor edildi ve kendisine karşı kontrol ve takipler, kısıtlamalarla karşılaştı. Ancak Abdulhaluk faaliyetlerini hiçbir zaman durdurmadı. Mefkureci ve reformcu arkadaşlarının işbirliğiyle Yenişehir kasabasında bir “Yeni Eğitim Reformu” yapılması için Uygur eğitim fonu kurdu. Kısa süre sonra Kuduk kasabasında ve bir yıl sonra da Turfan’da yeni bir okul daha açtı.

Bu yıllarda Abdulhaluk Uygur’un, bölgedeki Uygur halkını uyandıran şiirler yazması ve konuşmalar yapması, Çinli işgalcilerin endişelerine yol açtı. Sömürge hükümeti onun şiirlerini okumanın ve dinlemenin yasak olduğunu bildiren bur emirname yayınladı. Kasım 1932’de Abdulhaluk Uygur en ünlü şiirlerinden “Oygan-Uyan” ve “Gul Açıl – Açıl Güller” şiirlerini beyaz kumaş üzerine yazdı ve sokaklara asarak Uygurları işgalci ve sömürge Çin yönetiminin baskı, zulüm ve vahşetine karşı çıkmaya çağırdı.

Aralık 1932’nin başlarında Turfan ve Kumul’daki Uygurlar, anavatanında Çin’in yıllarca süren acımasız baskısına son vermek için Çinli işgalcilere karşı silahlı ayaklanmalar başlattı.

Uygurların acımasız bir katili olarak anılan Sheng, bu milli ayaklanmayı bastırmak için ordusu ile birlikte Kumul’a bizzat yürüdü, ancak başarısız oldu. Geri çekilirken o, Rozi Molla adlı bir işbirlikçi hainin yardımıyla Abdulhaluk Uygur ve arkadaşlarını tutukladı. 13 Mart 1933’te, 32 yaşındaki vatansever şair Abdulhaluk Uygur, Turfan sokaklarında bir süre dolaştırıldıktan sonra 17 arkadaşı ile başları kesilerek idam edildi.

Abdulhaluk Uygur, idam ediler ken Çinli katillerin kan damlayan kılıçları altında hiç korkmadı ve dimdik durdu. Kılıçla boynu kesilmeden önce Uygurca ve Çinli katillerin de öğrenmesi için Çince olarak yüksek sesle: ” Yaşasın Özgürlük! Yaşasın Doğu Türkistan’ın Bağımsızlığı” sözlerini haykırdı, kelime-i şahadet getirerek ruhunu teslim etti. Allah şahadetini kabul eylesin. Âmin.

Şehit şair A.Uygur’un “Oyghan” (Uyan) ve “Gül Açıl (Açılsın Güller)” şiirleri daha sonra bestelenerek seslendirilmiştir. O hala Doğu Türkistan halkının bağımsızlık ruhunun ilham kaynağı ve milli vicdanının sesi olmaya devam etmektedir.

Abdurehim Gheni UYGUR

Doğu Türkistanlı Yazar ve İnsan Hakları Aktivisti – HOLLANDA

  • Kaynak: https://www.bayraqdar.info/2023/03/16/cinin-kafasini-keserek-vahsice-idam-ettigi-uygur-sairi/
  • Etiketler: Doğu Türkistan.Çin,Uygur,Abdulhaluk Uygur, Puşkin, Tolstoy