• 8.12.2013
  • 3272 defa okundu

Kaşgar İslam mimarisinin çok geliştiği bir şehirdir. Günümüzde özellikle (Kültür devrimin)’den sonra birçok tarihi medeniyet miraslarımız yok olan veya Çinli inşaat firmalarına özel mülk olarak satılmıştır.

Kaşgar tarihte medeniyet beşiği, ilim merkezi olan uzun yıllar tarihte, şanlı medeniyete sahip antik güzel bir mekân. Diğer bir noktadan bakıldığında Kaşgar, tarihten bu yana Uygurların toplu olarak yaşadığı ve İslam mimarisinin çok geliştiği bir şehirdir. Günümüzde özellikle Çin’in (Kültür devrimi)’den sonra birçok tarihi kültür miraslarımız yok edilmiş veya Çinli inşaat firmalarına mülk olarak satılmıştır ve bir kısmı da yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu tarihi eserlerin bir bölümü halk tarafından unutulmuş olsa da, az bir kısmı halk halen unutmamıştır.Yok olan camii ve medreselerimiz aşağıdaki gibidir.

 

1.Çapan pazarı (Cübbe pazarı) camii diğer ismi ile Cuma camii 1300 yıllık bir tarihe sahip olan bu cami yazlık ve kışlık olarak ikiye ayrılıyor, ama günümüzde yazlık bölümü  tamamen yok olmuş, kışlık bölümü ise yok olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu cami Kaşgar’da ilk kez yapılmış ve en uzun tarihe sahip camidir. 

2.Hanlık medresesi: bu medresede dünyanın her yerinde gelen âlim, pilozof, şairler eğitim görmüştür ve 1300 yıllık tarihe sahiptir. Hanlık medresesinin asıl yeri bugünkü çapan pazarı camii ile birleşik olup 1932 yılına gelindiğinde Kaşgar merkezi 1.ilköğretim okuluna eklenmiştir. 

3.Kazan medresesi: bu medrese günümüzdeki Hanlık medresesinin yerindedir. Asıl Hanlık medresesi 1.ilköğretim okuluna katıldıktan sonra Kazan medresesi Hanlık medresesi olarak bilinmektedir. Bu medresenin de 1300 yıllık bir tarihi eserdir,kültür devrimi yıllarında 8 Ağustos 1966’da bu medrese yıkılmış ve 1967’de bu medresenin ismi vilayet siyasi okulu olarak değiştirilmiştir ve bu tarihten sonra unutulup gitmiştir. 

4.Sakiye medresesi:  bu medrese 1000 yıllık geçmişe sahiptir, yeri Çarsu yolunda olup, Bu medrese de kültür devrimi döneminde yıkılmıştır ve yeri satılmıştır. 

5.Çarsu  medresesi: bu medrese 1000 yıllık tarihe sahiptir. Bu medrese de kültür devrimi döneminde yıkılmıştır. Bu medresenin yeri bugünkü merkez 14.ilköğretim okulunun yerinde olup sonradan bu da satılmıştır. 

6.Haşim damolla hacı camii(jinni güze mescidi): bu caminin asıl yeri şuan ki Çarsu yolu Azat sokağının karşısında, bu cami de kültür devrimi döneminde yıkılmış ve özel mülk olarak satılmıştır. 

7.Ara Koça (ara sokak camii: bu caminin yeri şuan ki Çarsu yolu Ara koçasında olup, bu cami de kültür devrimi döneminde yıkılmıştır. Günümüzde caminin yerine Yavağ yerel yönetimi tarafından tuvalet yapılmıştır. 

8.Irıkboyu (ırmakboyu) Camii: bu caminin yeri Yakup hacı veli mahallesinde olup,  bu cami de kültür devrimi döneminde yıkılmıştır. Sonradan gıda ofisi tarafından işgal edilmiştir ve daha sonra satılmıştır. 

9.Çapan Pazarı mahalle camii: bu caminin yeri Ambarcı da olup, bu camide kültür devrimi döneminde yıkılmıştır. Sonradan tapu dairesi tarafından el konulup 1982 de satılmıştır. Şuan bu caminin yerinde otel bulunmaktadır. 

10.Ambarcı Camii: bu caminin yeri Ambarcıda olup, bu cami de kültür devrimi döneminde yıkılmıştır, daha sonraları bakırcılar çarşısına dönüştürülmüştür. 

11. Tokuzzak kapı camisi: han pazarında bulunan tokuzzak camisi (nizamiddin hacı mahallesinde ) bu camide kültür devriminde yıkılmış ve sonradan vergi dairesi yapılmıştır. 

12. Doppa pazarı(takke pazarı) camisi: han pazarı dört yolda bulunan doppa pazarı camisi, kültür devriminde yakılmış ve günümüzdeki han tanrı lokantası bu caminin yerini almıştır. 

13. Hafız idris camisi: doppa pazarının merkezinde bulunan hafız idris camisi kültür devriminde yakılmış sonradan özel mülke dönüştürülmüş. 

14.   15.  16. Antik boriçi sokak camisi, kazancı sokak camisi ve Töre yar bağ camisi: yavağ yolunda bulunan antik boriçi sokağı camisi kültür devriminde önce yol genişletilme nedeniyle yıkılmıştır. Şimdiye kadar Hitgah’tan Yarbağa kadar olan cadde genişletme çalışması adı altında 5 mahalle,6 büyük camii yıkılmış yanı sıra 50.000 binden fazla insan zorla göç ettirilmiştir.  Bu cadde günümüzdeki ENDİCAN caddesidir. 

17. Tayhan hocam hanika camisi: Heitgah bez  pazarı kavşağında bulunan bu camide kültür devriminden önce yol genişletme nedeniyle yıkılmıştır. Sonradan bu caminin yanında bulunan 15 aile ve 4 tane Yarbağ camisinin yeri ticaret odası tarafından yıkılmış ve mülk olarak satılmıştır. 

18. Yarbağ kapı camisi: 1958 yılında bu cami yerinde sinema yapılmak için yıkılmıştır. Günümüzde bu sinemada yıkılarak açık arttırma ile satışa çıkarılmıştır. 

19. Yarbağ ot pazarı camisi: bu cami çevre düzenlemesi nedeniyle yıkılmıştır ve sonradan bu arsa satılışa çıkarılmıştır. 

20. Hüseyin Bıçakçı mahallesi camisi: Antik Yarbağ kapısı dışında bulunan bu cami de yol genişletme nedeniyle yıkılmıştır. 

21. Sarayönü büyük camii: 1300 yıllık olup 5.000 metre kare olarak yapılmış olan bu camii yerine 1968 yılında alış-veriş merkezi yapılmıştır geri kalanı alan Sarayönü pazarına eklenmiştir. 

22. Büyük elçilik camii: Sarayönü pazarı girişinde bulunan bu cami 1964 yılında yol genişletme bahanesiyle yıkılmış ve sonradan merkez 2.sanayi odası bu arsayı almıştır. 2005 yılında alışveriş merkezi için satılmıştır.

23.  Canan Sokağı Camii: canan sokağı girişinde bulunan bu camii kültür devriminde yıkılmamış ama 1986 yılında bir mahallede birden fazla caminin bulunma yasağı çerçevesinde yıkılmıştır ve yerine vergi dairesi inşa edilmiştir. 

24.  Yağ pazarı camii (toğrak yanı camii): Bir mahallede birden fazla caminin bulunma yasağı çıkmasıyla yıkılmıştır.

25. Kesken yâr selamet medresesi: Beşdere caddesinin tam karşısında son zamanda bu medreseyi yıktılar ve yerine site yaptılar.

26 Saç medresesi: Çağsa caddesi hocalar sokağı karşısında. bu medresenin yeri satışa çıkarılmıştır. 

27.Laypeştak medresesi ve camii: bu caminin yerine şuan  Kaşgar merkez 17. İlköğretim okulu vardır.

28.Sang camii: bu camii yerine 1963 yılında şimdiki Kaşgar şehri halk hükûmet  binası yapılmştır.

29.Arayar üstü camii: bu camii  töşük kapı (delik kapı) yanındaki tepe üstündeki cami. Şimdi kapalı.

30.Kencazı medresesi: bu medrese dere kenarında kültür devriminde yıkılarak yerine karakol yapılmıştır.

31.Ali han törem medresesi: 300 yıllık bir tarihi geçmişi olan bu medrese 2005 yılında yıkılarak yerine karakol binası yapılmıştır.

Bu yukarıda bahsi geçen camii ve medreseler Doğu Türkistan’ın sadece Kaşgar şehrinde yıkılan ortadan kaldırılan tarihi kültürel mirasıdır daha niceleri burada yazılmamıştır.

Çin,Doğu Türkistan’da Müslüman Uygur halkının tarihi ve kutsal mabetlerini yıkarak kültür miraslarını yok ederek dini vecibelerine yasak koyarak asimile etmeye çalışmaktadır.

 

 

  • Kaynak:
  • Etiketler: Çin, Doğu Türkistan, Uygurlar, Kaşgar,Ali han törem ,,