Yazar: Mehmet Emin Buğra
Tercüme: M.E.Batur

Çin'in Şark-i Türkistan'a İlk Taarruzu ve Mağlup Oluşu (II)

M.Ö. 115 yılında Vuvdi Şark-i Türkistan'ın en kuvvetli devleti olan Vuvsun Devleti'nin Hanına yukarıda adı geçen Çangçiyen'i elçi olarak gönderdi. Çangciyen Vuvsun Hanı ile dostluk muahedesi imzaladı ve imparator Vuvdi Vuvsun Hanına bir kızını verdi. Bundan sonra altı şehir ve ışık köl etrafındaki Hanlar kendilerinin üstlerinde Çin hakimiyetini tanımaya mecbur oldular.

imparator Vuvdi Batı Türkistanı da kendine tabii kılmak için Fergane hanının huzuruna elçi gönderdi. Fergane Hanı mezkur elçiyi öldürerek cevap verdi. Vuvdi bu hadiseden sonra M.Ö 104 yılında Ferganeye asker gönderdi. Fergane Hanı bu Çin askerini muhtemelen yok etti. Bu hadise Vuvdinin hırsının üzerine intikam hissini çoğaltıp M.Ö 102 yılın da Ferganeye 60.000 asker yolladı. Bu Çin askerleri Ferganeye galip gelip, Han bu savaşta öldü. Böylece Çinliler onun tahtına Fergane ahalisinden birini oturtup Han tayin ettiler, işte bu surette Fergane de Çin nüfuzu altına girmek durumunda kaldı Çin mercileri bu Çin galibiyetini "Çin devleti Şark-i ve Garb-i Türkistan'a sahip oldu" diye zikrederler. Lâkin hakikatte sahip olduğunun doğru olmadığını yine Çin tarihinde görüyoruz.
Çünkü Çin tarih kitaplarında yazıldığına göre Çin'in bu istilası hiç devam etmedi. Bazı vakitlerde hanların bazısı ve bazen de bütünü Çin'e harp ilan edip Çin nüfuzunu yok ediyorlardı. Yine bir zaman Çin askeri gayet büyük zorlukla bazı şehirleri istilası altına alırdı.

Kaç defa yine Hun askerleri gelip Çin askerlerini Türkistan'dan kovmuşlardır. Yine kaç defalar Çin askeri galip olsa da bu suretle Şark-i Türkistan Türk ve Çin askerleri arasında bir savaş meydanı olup, 22 yıl müddetle kanlı muharebeler devam etti. M.Ö. 68 yılında Çin'de ihtilal olup, imparator Vuvdi öldürülüp Şark-i Türkistan'daki Çin askeri Hun Tanrı-kut'unun yardımı ile yok edildi ve Şark-i Türkistan Hanları Hun ithadiyesine girip 37 yıl müddetle asayiş ve emniyet içinde yaşadılar. Çin Devletinin Şark-i Türkistan'ı ilk defa istilası (M.Ö. 59-10)

M.Ö. 60 yılında Hun Şehzadelerinden Çiçi Han ve Hocansi Han arasında çıkan dahili muharebe ve si-yanpi Türklerinin Hun memleketine hücum ettiği fırsatından Çin imparatoru istifade edip Cingçi adında bir kumandanı birçok asker ile Şark-i Türkistan'a yolladı. Cingçi M.Ö. 95 yılında Luv-lan veKuvcu Hanlarını mağlup edip bu iki yurdu aldı. Ondan sonra Kingit (Karaşe-hir) Kuça, Kaşgar, Yarkent Hoten olmak üzere 36 hanlık devletleri arka arkaya Çin kuvveti önünde mağlup olup, ittat etmeye mecbur oldular, istila tamamlandıktan sonra Çin imparatoru Cingçi'yi Şark-i Türkistan'a umumi vali tayin ettiler.

  • 1405 defa okundu.